Hiện nay hình thức chơi phường, góp họ đang diễn ra khá phổ biến ở nhiều nơi. Về bản chất, đây là một trong những hình thức để huy động vốn, tương trợ trong nhân dân được Nhà nước thừa nhận và cho phép hoạt động. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã có một Điều để quy định về vấn đề này.
Cụ thể theo quy định tại điều 471 Bộ luật Dân sự năm 2015 “Họ, hụi, biêu, phường (gọi chung là họ) là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thỏa thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên”. Đồng thời Chính phủ cũng đã ban hành các Nghị định quy định cụ thể hơn về hoạt động của hình thức này.
Về bản chất thì đây là một hình thức huy động vốn tốt, được nhiều người dân tham gia. Tuy nhiên vì một số nguyên nhân dẫn dến các chủ họ tuyên bố vỡ họ, điều này khiến không ít người rơi vào cảnh trắng tay khi tham gia chơi họ, hụi.
Qua các phương tiện thông tin đại chúng cũng đã không ít lần thông tin, cảnh báo về tình trạng này. Khá nhiều vụ vỡ họ đã xảy ra và mức độ thiệt hại cho người dân trong mỗi vụ việc có khi lên đến hàng tỷ đồng. Đơn cử như mới đây nhất trên địa bàn TP là vụ vỡ họ tại thôn Bách Phương 4, xã An Thắng, huyện An Lão. Từ những nhóm họ nhỏ trên địa bàn đã biến tướng thành các tổ, nhóm chơi họ quy mô lớn với lãi suất cao. Với số người tham gia khoảng 300-400 người thì sau khi vỡ họ, tổng số tiền thiệt hại ước tính có thể lên đến hàng chục tỷ đồng.
Hỏi: Thưa ông Chính, tình hình vỡ hụi, họ tại các địa phương hiện nay vẫn đang xảy ra. Từ đó dẫn đến những tranh chấp giữa chủ họ và người chơi. Vậy ông có thể chia sẻ cùng chúng tôi và các thính giả đang nghe chương trình 1h với Hải Phòng được biết là thời gian vừa qua, tỷ lệ người dân đến nộp đơn khởi kiện tranh chấp nợ họ, hụi trên địa bàn TP có nhiều hay không và các vụ tranh chấp này có lớn không thưa ông?
Đáp: Theo báo cáo của Tòa án các quận huyện, trong thời gian vừa qua trên địa bàn một số xã thuộc huyện Vĩnh Bảo (xã Vĩnh An), Tiên Lãng (xã Quyết Tiến) đã xảy ra hiện tượng vỡ hụi, họ. Cụ thể, từ năm 2016 đến nay TAND huyện Vĩnh Bảo nhận được nhiều đơn kiện đòi nợ hụi, họ; Tòa đã nhận 32 đơn khởi kiện về hụi họ với tổng số tiền la 2.845.000.000đ, có 3 trường hợp rút đơn để tự giải quyết với số tiền 927.000.000đ; Tòa đã giải quyết, xét xử 29 vụ, với tổng số tiền 1.698.432.000, vụ có giá trị lớn nhất trên 100.000.000đ; TAND huyện Tiên Lãng đã thụ lý, giải quyết 18 vụ việc hụi, họ với Tổng số tiền nợ 3.649.000.000đ, vụ có giá trị lớn nhất là 500.000.000đ (nợ gốc, không đòi tiền lãi).
Hỏi: Vậy thì các vụ việc tranh chấp nợ họ sẽ giải quyết theo pháp luật dân sự hay hình sự, thưa ông Chính?
Đáp: Theo quy định tại điều 471 Bộ luật Dân sự 2015 thì “Họ, hụi, biêu, phường (sau đây gọi chung là họ) là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thỏa thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên.”
Tại Điều 3 Nghị định 19/2019/NĐ-CP ngày 19/02/2019 (thay thế Nghị định 144/2006/NĐ-CP) của Chính phủ Về hụi, họ, biêu, phường (gọi tắt là họ) quy định nguyên tắc tổ chức họ:
“1. Việc tổ chức họ phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật dân sự.
2. Việc tổ chức họ chỉ được thực hiện nhằm mục đích tương trợ lẫn nhau giữa những người tham gia quan hệ về họ.
3. Không được tổ chức họ để cho vay lãi nặng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, huy động vốn trái pháp luật hoặc các hành vi vi phạm pháp luật khác”.
(Điều 3 BLDS: Nguyên tắc bình đẳng, không phân biệt đối xử; nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận , không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; nguyên tắc thiện chí, trung thực; không xâm phạm lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, lợi ích của người khác; nguyên tắc tự chịu trách nhiệm)
Do vậy, khi có tranh chấp nợ họ sẽ giải quyết vụ việc theo thủ tục tố tụng dân sự nếu không có dấu hiệu vi phạm khoản 3 Điều 3 Nghị định 19/2019/NĐ-CP như đã nêu ở trên.
Cụ thể, người nhận tiền (chủ họ, thành viên đã lĩnh họ) thừa nhận số tiền nợ, xác định nghĩa vụ trả nợ… không có hành vi lạm dụng tín nhiệm để chiếm đoạt tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, huy động vốn trái pháp luật, cho vay nặng lãi hoặc có hành vi vi phạm pháp luật khác… thì khi có tranh chấp sẽ được giải quyết bằng vụ án dân sự theo tố tụng dân sự.
Ngược lại, nếu chủ họ (hoặc thành viên đã lĩnh họ) có ý định tổ chức (tham gia) họ để cho vay lãi nặng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, huy động vốn trái pháp luật hoặc các hành vi vi phạm pháp luật khác thì sẽ bị xem xét, xử lý hình sự tùy theo hành vi thực hiện tương ứng với các điều luật được quy định trong Bộ luật hình sự.
Tháng 5/2020 TAND thành phố đã xét xử 1 vụ/5 bị cáo về tội ““Cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự” dưới hình thức cho vay họ góp, cho vay lãi theo tháng với số tiền cho vay từ 50.000.000đ – 200.000.000đ, mức lãi suất từ 182,5%/năm đến 243,33%/năm thu lợi bất chính hàng chục triệu đồng.
Hỏi: Trong thời gian qua, không ít những người đã rơi vào cảnh trắng tay khi tham gia chơi họ, hụi. Do đó, việc làm thế nào để đòi lại được tiền là một vấn đề được người chơi họ rất quan tâm. Vậy xin hỏi ông Chính là qua các vụ việc tranh chấp nợ họ mà tòa đã xử lý thì thường người dân có lấy lại được tiền của mình hay không?
Đáp: Mục đích của việc tổ chức họ thực hiện nhằm tương trợ lẫn nhau giữa những người tham gia quan hệ về họ, không nặng về mục đích lợi nhuận (họ phải biết rõ về nhau, có mối quan hệ thân thiết, tin tưởng nhau, cùng hoạt động trong một lĩnh vực, ngành nghề, công việc…tổ chức họ để hỗ trợ nhau trong công việc, trong cuộc sống, trong làm ăn, kinh doanh với quy mô nhỏ kiểu phường, hội…), thì mới hạn chế rủi ro; Ngược lại, nếu tổ chức họ với các thành viên tham gia không có mối quan hệ thân thiết, tin tưởng, không cùng hội, phường, nghề nghiệp…. với mục đích hỗ trợ nhau mà nặng về cho vay để có lãi, có lợi nhuận nhiều hơn so với lãi suất tiết kiệm tại Ngân hàng (nên đã dồn tất cả vốn, tài sản của mình để tham gia hụi, họ) thì rủi ro sẽ rất cao như thực tế các trường hợp vỡ hụi, họ đã xảy ra trên địa bàn thành phố và các tỉnh khác trong cả nước trong thời gian qua mà báo chí đã nêu. Bởi đây là quan hệ vay và cho vay (giao dịch về tài sản theo tập quán) trên cơ sở tín chấp, không có tài sản thế chấp để bảo đảm, nên khi có tranh chấp, được Tòa án thụ lý, giải quyết và có bản án, quyết định giải quyết của Tòa án, chủ nợ phải có đơn đề nghị Cơ quan Thi hành án thi hành thì khả năng thu hồi được tài sản cũng không cao vì trong những trường hợp này, thường người phải thi hành án (chủ họ hoặc thành viên đã lĩnh họ) cũng đã lâm vào tình trạng không có khả năng thanh toán, không còn tài sản… có giá trị để phát mại thực hiện nghĩa vụ trả nợ, phải thu nợ dần nếu họ có lao động, có nguồn thu nhập…
Hỏi: Tôi có đang tham gia chơi một dây họ tại địa phương. Qua thông tin đại chúng, tôi có thấy một số vụ việc vỡ họ và người chơi cũng không lấy lại được tiền của mình. Điều này khiến tôi rất băn khoăn. Vậy cho tôi hỏi, trước tình huống chủ họ bị vỡ nợ thì người chơi có được pháp luật bảo vệ hay không? Việc xử lý tài sản sẽ như thế nào? Với câu hỏi này thì xin được mời ông Dương Văn Chính trả lời cho bạn nghe đài được biết?
Đáp: Theo Điều 25 Nghị định 19/2019/NĐ-CP ngày 19 tháng 02 năm 2019 của Chính phủ về họ, hụi, biêu, phường quy định về giải quyết tranh chấp và xử lý vi phạm như sau:
1. Trong trường hợp có tranh chấp về họ hoặc phát sinh từ họ thì tranh chấp đó được giải quyết bằng thương lượng, hoà giải hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật.
Về nguyên tắc, nhà nước bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, Tòa án sẽ ra phán quyết buộc người vay (Chủ họ hoặc thành viên đã lĩnh họ) nhưng không thực hiện đúng nghĩa vụ phải (thanh toán, trả nợ) cho người cho vay (thành viên tham gia chưa nhận tiền góp họ). Tuy nhiên, do đây là quan hệ tín chấp, không có tài sản thế chấp đảm bảo để thi hành bản án của Tòa án, Cơ quan thi hành án phải mất nhiều thời gian để tiến hành xác minh, truy tìm nguồn tài sản của người phải thi hành án để có thể cưỡng chế, kê biên, tổ chức phát mại (nếu họ không tự nguyện) để thi hành bản án… đây là cả một quá trình cần có thời gian, mặt khác nếu người phải thi hành án không còn tài sản nào, không có khả năng thi hành án thì rủi ro (về thời gian, công sức, tài sản) sẽ vẫn thuộc về người được thi hành án.
Với câu hỏi này thì xin được mời ông Dương Văn Chính trả lời cho bạn được biết
Đáp: Theo Điều 14 Nghị định 19/2019/NĐ-CP Về hụi, họ, biêu, phường (gọi chung là họ), quy định Thông báo về việc tổ chức dây họ, thì:
1. Chủ họ phải thông báo bằng văn bản cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú về việc tổ chức dây họ khi thuộc một trong các trường hợp sau:
a) Tổ chức dây họ có giá trị các phần họ tại một kỳ mở họ từ 100 triệu đồng trở lên;
b) Tổ chức từ hai dây họ trở lên.
2. Nội dung văn bản thông báo:
a) Họ, tên, số chứng minh nhân dân hoặc số căn cước công dân hoặc số hộ chiếu, ngày, tháng, năm sinh, nơi cư trú của chủ họ;
b) Thời gian bắt đầu và kết thúc dây họ;
c) Tổng giá trị các phần họ tại kỳ mở họ;
d) Tổng số thành viên.
3. Trường hợp thông tin về dây họ đã được thông báo theo quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều này mà có sự thay đổi thì chủ họ phải thông báo bổ sung bằng văn bản cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú về việc thay đổi đó.
4. Chủ họ không thực hiện nghĩa vụ quy định tại khoản 1 Điều này thì bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định pháp luật.
Hỏi: để có thể khởi kiện được chủ họ khi chủ họ không trả tiền góp họ cho người chơi thì người khởi kiện cần phải có các giấy tờ gì để chứng minh? Nếu không có thì có thể khởi kiện được hay không thưa ông Dương Văn Chính?
Đáp:
– Giấy biên nhận tiền, sổ họ (nếu có),… để chứng minh về việc những người đó có quan hệ tham gia dây họ;
Nếu thiếu hoặc không có các tài liệu chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu khởi kiện của mình thì quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện sẽ khó được bảo đảm.
Đáp: Trước khi tham gia họ, người chơi họ cần phải quán triệt tâm thế tham gia họ với mục đích hỗ trợ, tương trợ, giúp đỡ nhau, không đặt nặng vấn đề lợi nhuận, không huy động tất cả vốn liếng, tài sản vào việc chơi họ… bởi đây là quan hệ vay tín chấp, không có tài sản bảo đảm, rủi ro rất cao khi có tranh chấp, sau khi Tòa có phán quyết thì người phải thi hành án hầu như không có khả năng thanh toán trả nợ, không còn tài sản, thậm chí lâm vào tình trạng phá sản….
Trong thực tế, vỡ họ được hiểu là trường hợp chủ họ (hoặc người tham gia đã lĩnh họ) “ôm” tiền họ và cố tình không trả cho người chơi (do nhiều lý do khác nhau), có trường hợp họ bỏ trốn, đi đâu không rõ mà không thông báo cho những người tham gia biết địa chỉ nơi cư trú mới…. Khi xảy ra tranh chấp họ hụi, người chơi họ có thể thương lượng với chủ họ về việc hoàn trả họ hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.
Ngoài ra, nếu có căn cứ cho rằng chủ họ cố tình chiếm đoạt tiền họ, người chơi có thể tố cáo đến cơ quan công an để xem xét, điều tra …hành vi vi phạm các quy định tại Điều 3 Nghị định 19/2019/NĐ-CP, đó là hành vi lạm dụng chiếm đoạt tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, cho vay nặng lãi… hoặc các hàn vi vi phạm pháp luật khác.
Để tránh rủi ro xảy ra khi vỡ họ, người chơi họ cần phải tuân thủ đúng các quy định của Nghị định 19/2019/NĐ-CP, phải lập văn bản thỏa thuận về việc chơi họ (có công chứng, chứng thực), phải lập sổ họ, khi giao nhận tiền có Giấy biên nhận….các tài liệu, chứng cứ này sẽ là căn cứ để khởi kiện ra Tòa hoặc làm đơn gửi tới Cơ quan Công an để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người chơi họ.